Hundzuluxa nkarhi: milisekondi, sekoni, minete, awara, siku, vhiki, n’hweti, lembe
Tata yin’wana ya ti time multiples kutani u vona ku hundzuka.
Ku olovisa, nhweti yi vula avhareji ya tinhweti hinkwato (February = 28 days).
Swivutiso ni tinhlamulo leti tsakisaka malunghana ni nkarhi
Xana nkarhi i yini?
Xana ku ni tiawara tingani hi siku?
Xana ku ni timinete tingani hi siku?
Xana ku ni tisekoni tingani hi siku?
Ku Pima Leswi Nga Pimiwiki: Ku Hundzuka, Ku Va Hinkwaswo Ni Swihundla Swa Nkarhi
Ku pima nkarhi i xiphemu xa nkoka xa matimu ya vanhu, naswona hi ku famba ka malembe-xidzana yo tala, ku humelerile tindlela to hambana-hambana leswaku ti pima kahle nkarhi lowu xiendlakalo xo karhi kumbe ntirho wo karhi wu tekaka ha wona. Yin’wana ya tindlela to sungula a ku ri wachi ya dyambu, leyi a yi tirhisa ndhawu leyi dyambu ri nga eka yona ku fungha tiawara ta siku. Loko thekinoloji yi ri karhi yi ya emahlweni, ku ve ni tindlela to pima nkarhi ku katsa ni wachi ya pendulum, chronometer ya le lwandle ni wachi ya quartz. Tiwachi, leti nga titsongo naswona ti rhwalekaka, sweswi i ndlela leyi tolovelekeke yo pima nkarhi, laha tiwachi ta xidijitali ti nyikelaka ku hlaya loku kongomeke swinene. Nakambe ku pimiwe nkarhi hi ku tirhisa tiwachi ta athomo, leti tirhisaka ku tsekatseka ka tiatomo leswaku ti pima kahle ku engeteleka lokutsongo swinene ka nkarhi.
Nkarhi i mianakanyo leyi nga ya nkoka eka ku twisisa ka hina misava na ndhawu ya hina eka yona. I xiphemu xa xisekelo xa ntiyiso, naswona i nchumu lowu hinkwerhu hi wu kumaka ni ku wu twisisa hi ku twisisa.
Eka xisekelo xa yona, nkarhi i ntlhandlamano wa swiendlakalo leswi humelelaka evuakweni hinkwabyo. I mpimo wa nkarhi wa swiendlakalo na nkarhi lowu nga kona exikarhi ka swona, naswona i nhlayo ya xisekelo leyi tirhisiwaka ku pimanisa nkarhi wa swiendlakalo. Nkarhi wu nga pimiwa hi tindlela to hambana-hambana, ku sukela eka ku hundza ko olova ka dyambu ku tsemakanya xibakabaka ku ya eka ku ba hi ku kongoma ka wachi.
Xin’wana xa swilo swa nkoka swa nkarhi i ku va ka wona hinkwako-nkwako. Nkarhi wu hundza hi rivilo leri fanaka eka un’wana ni un’wana, ku nga khathariseki leswaku u kwihi kumbe u endla yini. Leswi swi vula leswaku nkarhi wu nyika xivumbeko lexi fanaka xa xikombo lexi hi pfumelelaka ku pimanisa nkarhi wa swiendlakalo na ku hlanganisa migingiriko ya hina na yin’wana na yin’wana.
Xin’wana xa nkoka xa nkarhi i ku nga hundzuki ka wona. Nkarhi wu ya emahlweni ntsena, naswona a swi koteki ku tlhelela endzhaku u tlhela u hanya hi nkarhi lowu hundzeke. Leswi swi vula leswaku hi tshama hi ri karhi hi ya eka vumundzuku, naswona nkarhi wun’wana na wun’wana wu hlawulekile naswona a wu phindhiwi.
Ku nga khathariseki muxaka wa yona wa xisekelo, mhaka ya nkarhi ya ha ri mhaka ya njhekanjhekisano ni ku burisana lokukulu exikarhi ka vativi va filosofi, vativi va sayense ni vativi va vukhongeri. Van’wana va vula leswaku nkarhi i ku tikhoma, naswona i xivumbeko xa munhu ntsena lexi hi xi tirhisaka ku endla leswaku misava yi twisiseka. Van’wana va vula leswaku nkarhi i wa xiviri naswona a wu na xikongomelo, ni leswaku i xiphemu xa xisekelo xa vuako hinkwabyo.
Ku nga khathariseki ndlela leyi hi ehleketaka ha yona hi nkarhi, swi le rivaleni leswaku wu hoxa xandla swinene evuton’wini bya hina. Wu vumba mintokoto ya hina, wu fambisa misava ya ntumbuluko, naswona wu nyika xivumbeko lexi fanaka xa xikombo eka vanhu hinkwavo. Nkarhi wu nga ha va mianakanyo leyi nga twisisekiki ni leyi nga twisisekiki, kambe i yin’wana leyi hi nga ta ka hi nga hanyi handle ka yona.