ዕድመ ንእስነት ፊደል (char) ምፍጣር

ፍልቀትን ጽልዋን ፊደላት፡ ጉዕዞ ብቴፐስትሪ መግለጺን ርክብን ደቂ ሰባት

ፊደላት፡ ህንጻታት ጽሑፋዊ ቋንቋ፡ ኣብ ስልጣነ ደቂ ሰባት ዓሚቝ ትርጉም ኣለዎም። ካብ ጥንታዊ ሂሮግሊፍ ግብጺ ክሳብ ሎሚ እንጥቀመሉ ዘመናዊ ፊደላት፡ ፊደላት እናማዕበሉን ነቲ እንረዳድኣሉን ሓሳብና እንገልጸሉን ኣገባብ ቀሪጾም እዮም። ፊደላት ስብስብ ምልክታት ኮይኑ፡ ነፍሲ ወከፎም ንፍሉይ ድምጺ ወይ ድምጺ ዝውክሉ እዮም። እዞም ምልክታት እዚኣቶም ምስ ዝወሃሃዱ ቃላት፡ ሓረጋት ይፈጥሩ፡ ኣብ መወዳእታ ድማ ትርጉም የመሓላልፉ። እስከ ኣብቲ መሳጢ ዓለም ፊደላት ዕምቆት ንእቶ እሞ ኣብ ታሪኽ ንርክብ ደቂ ሰባት ብኸመይ ከም ዝጸለዉዎን ከም ዝቐየሩን ንምርምር።

መበገሲ ፊደላት ካብ ጥንታዊ ስልጣነታት ብኣሽሓት ዓመታት ንድሕሪት ክምለስ ይከኣል። እቲ ኣብ ከባቢ 1200 ቅ.ል.ክ ዝማዕበለ ፊንቄኣዊ ፊደላት ሓደ ካብቶም ቀዳሞት ዝፍለጡ ፊደላት እዩ ነይሩ። 22 ምልክታት ድምጽታት ዝሓቖፈ ኮይኑ ድምጽታት ዘየጠቓልል እዩ። ፊንቄኣዊ ፊደላት ንብዙሓት ዘመናዊ ፊደላት መሰረት ኣንቢሩ እዩ፣ እንተላይ ንፊደላት ግሪኽን ላቲንን ሲሪሊክን እዩ። ሕብረተሰባት ዝያዳ ዝተሓላለኹን ንሓድሕዶም ዝተኣሳሰሩን ምስ ከዱ፡ ንንግዲ፡ ምምሕዳርን ባህላዊ ምልውዋጥን ደረጃ ዝሓለወ ስርዓተ ጽሕፈት ኣድላይነት ኣገዳሲ ኰነ።

ፊደላት እኩብ ፊደላት ጥራይ ዘይኮኑስ ባህላውን ታሪኻውን ትርጉም ኣለዎም። ፍሉይ ድምጻውን ቋንቋውን ባህርያት ናይ ሓደ ፍሉይ ቋንቋ ወይ ጉጅለ ቋንቋታት ዘንጸባርቑ እዮም። ንኣብነት ጽባቐን ትኽክለኛነትን ፊደላት ዓረብ ምስቲ ዝተሓላለኸ ስነ-ጽሑፍ ምስቲ ሃብታም ባህላዊ ውርሻታት ዓለም ዓረብ ብዕምቆት ዝተሓዋወሰ እዩ። እቲ ንሂንዲ፡ ሳንስክሪትን ንኻልኦት ሓያሎ ቋንቋታት ህንዲን ዚጥቀሙሉ ፊደላት ደቫናጋሪ፡ ነቲ ኣብ ህንዲ ዚርከብ እተፈላለየ ስርዓታት ድምጺ ዚተሓላለኸን ረቂቕነትን ዘርኢ እዩ።

ሓደ ካብቲ ዘደንቕ መለለዪ ፊደላት፡ ምትዕጽጻፍን ብዙሕ ዕዮታት ዘለዎን ምዃኑ እዩ። ቋንቋታት እናማዕበሉ ምስ ከዱ ሓደስቲ ድምጽታትን ቃላትን ከአንግዱ ይኽእሉ። ፊደላት ምስ ድሌት ዝተፈላለዩ ቋንቋታት ወይ ላህጃታት ዝምጥን ክቕየሩ ወይ ክዝርግሑ እውን ይኽእሉ እዮም። ንኣብነት፡ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብቶም ዝነበሩ ፊደላት ፍሉይ ድምጻዊ ፍልልያት ንምውካል፡ ምልክታት ዲያክሪቲካልን ምልክታት ላህጃን ይውሰኹ። እዚ ምትዕጽጻፍ እዚ፡ ፊደላት ዶባት ክሰግሩን ዓለማዊ ርክብ ከመቻችኡን ኣኽኢልዎም እዩ።

ኣብዚ ዲጂታላዊ ዘመን ምስ ምምጻእ ቴክኖሎጂ ኮምፒተርን ኢንተርነትን ፊደላት ሓድሽ መልክዕ ሒዙ ኣሎ። ካብ ኢሞጂን ስምዒታዊ ምልክታትን ክሳብ ቋንቋታት ኮዲንግ፡ ፊደላት ኪኖ ባህላዊ ፊደላት ሰፊሑ ሰፊሕ ምልክታትን ፊደላትን ዘጠቓለለ እዩ። ብስእላዊ ውክልና ኣቢልካ ትርጉምን ስምዒትን ናይ ምትሕልላፍ ክእለት፡ ኣብ ኣገባብ ርክብና ብኢንተርነት ሰውራ ኣምጺኡ እዩ። ኣብ ዲጂታላዊ መልክዓ ምድሪ ኣብ እንጓዓዘሉ ዘለና እዋን፡ ፊደላት ምዕባለኦምን ንመጻኢ ጽሑፋዊ ቋንቋ ይቐርጹን ይቕጽሉ።

ኣብ መደምደምታ ፊደላት ስርዓታት ኣጸሓሕፋ ጥራይ ኣይኮኑን፤ ኣፍደገ ፍልጠትን ባህልን ሰብኣዊ ምትእስሳርን እዮም። ኣብ ታሪኽና ዓቢ ተራ ተጻዊቶም እዮም፣ ሓሳባትናን ዛንታታትናን ሓሳባትናን ኣብ ወለዶታት ክንምዝግብን ከነካፍልን ኣኽኢሎምና። ፊደላት ንምእማኑ ዘጸግም ሓይሊ ብልሓት ደቂ ሰባትን ደረት ኣልቦ ዓቕሚ ጽሑፋዊ ቋንቋን ምስክር እዩ። ኣብ ዓለምና ዝተፈላለዩ ፊደላት ምድህሳስ ኣብ እንቕጽለሉ ዘለና እዋን፡ ነቲ ቴፕስትሪ ናይ ሰብኣዊ መግለጺ ንፈትሖን ንጽባቐ ቋንቋዊ ብዙሕነት ነብዕሎን።